به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، آخرین روز ماه ذی‌القعده، روز شهادت یازدهمین معصوم و نهمین امام و پیشوای برحق شیعه است. امامی که او را باب‌الحوائج می‌شناسیم و مفخر عالمیان (ص)؛ امام مظلومی که در دوران اوج غربت شیعه و در وحشتناک‌ترین عصر تعدی و ترکتازی عباسیان و دشمنان اهل بیت (ع) در سن کوتاه خود، پاسدار اصالت و حقانیت حریم معارف وحی و حافظ امانت جلیل امامت شیعه و محور حفظ و تداوم مکتب حکمت و معرفت علوی شد و ساحت مذهب نور را پاسبانی و پرچمداری کرد.

فرزند «وحی»

بر اساس اسناد تاریخی، امام جواد (ع) در دهم رجب سال 195هـ ق، در مدینه به دنیا آمد. مادر او «خیزران- سَبیکه» بود. در برخی منابع او را از خاندان ماریه ‌قبطیه‌، همسر رسول‌ خدا، نیز دانسته‌اند. نام آن حضرت، «محمد» و کُنیه‌اش ابوجعفر است. «جواد» و «ابن الرضا» مشهورترین القاب آن حضرت هستند و القاب تقی، زکی، قانع، رضی، مختار و متوکل را نیز برای حضرتش برشمرده‌اند.

حجت امامت

امام جواد (ع) در 8 سالگی به امامت رسید و مدت امامت ایشان 17 سال، تا زمان شهادت، بود. شیخ مفید، تصریح کرده است: «حضرت رضا (ع) از دنیا رفت و سراغ نداریم پسری از او مانده باشد جز فرزند ارجمندش؛ ابوجعفر محمد (ع) که پس از او، مقام امامت را به دست گرفت.»

1- روایات عام بر امامت امام جواد (ع): برای اثبات امامت آن حضرت، روایات عام چون: «ائمه اثنی عشر» کافی و دارای حجیت قطعی است. از دیگر دلایل، روایت منسوب به پیامبر اکرم (ص) به تصریح بر امامت آن حضرت است. در حدیثی که صحابی جلیل القدر: «سلمان فارسی» نقل کرده به روشنی و صراحت بر امامت آن حضرت، اشارت رفته است.

2- روایات خاصه از امام رضا (ع): مهم‌ترین دلیل وصایت و امامت امام جواد (ع)، تصریح و وصیت امام رضا (ع) به امامت ایشان است. در روایتی که از «صفوان بن یحیی» نقل شده: «به امام رضا (ع) عرض کردم، خدا روز مرگ تو را به ما نشان ندهد، اگر پیش آمدی شد به چه کسی مراجعه شود؟ با دست خود اشاره به ابی جعفر کرد که در برابرش ایستاده بود، گفتم قربانت گردم این پسری سه ساله است؟ فرمود: کم سالی به امامت او زیانی ندارد، عیسی (ع) سه ساله به پیغمبری و اقامه حجت الهیه قیام کرد.»

3- وسعت علم امام (ع): گستردگی علم امام جواد در کودکی، به طوری‌که به تمام پرسش‌های علمی و فقهی پاسخ می‌داد، از دلایل امامت آن حضرت محسوب می‌شود.

4- معجزات و کرامات امام: اشراف بر باطن و ضمایر، اخبار از غیب، زبان حیوانات و...

5 – استدلال قرآنی امام بر حجت امامت خویش: آن حضرت به علم امامت، در کودکی و در پاسخ به شبهه افکنان و بدخواهان به نبوت عیسی مسیح (ع) در مهد، وصایت سلیمان بن داود (ع) و وصایت یحیی بن زکریا (ع) استناد و استدلال کردند. امام جواد (ع) در این خصوص می‌فرمایند: «همانگونه که عیسی (ع) در مهد و سلیمان بن داوود (ع) و یحیی بن زکریا (ع) در خردسالی وصی گشتند من نیز امام برحقم و جانشین پدرم»

سرآمد علم، تقوی و فضیلت

عالمان اهل سنت، پیشوای نهم شیعیان را به عنوان یک عالم دینی تجلیل و تکریم می‌کنند. برخی از آنان شخصیت علمی جوادالأئمه را ممتاز دانسته و شیفتگی مأمون به او را به دلیل شخصیت علمی و معنوی او در کودکی دانسته‌اند.

آنان همچنین از برتری محمد بن علی (ع) در ویژگی‌های دیگری همچون: تقوا، زهد و سخاوت سخن گفته‌اند. به عنوان نمونه؛ ابن تیمیه، ملقب شدن او به جواد را، به دلیل شهرتش در سخاوت و بزرگواری می‌داند. جاحظ عثمان معتزلی نیز، محمد بن علی (ع) را عالم،  زاهد، عبادت‌پیشه، شجاع، بخشنده و پاک معرفی کرده است.

طبری در اعلام الوری می‌گوید: «امام جواد (ع) در زمان خود با وجود اندک بودن سنّ و سال، به پایه ای از فضل و علم و حکمت و ادب رسیده بود که هیچ یک از اهل فضل به آن پایه نرسیده بود.»

ابن حجر هیثمی می‌نویسد: «مأمون او را به دامادی انتخاب کرد، زیرا با وجود کمی سنّ، از نظر علم و آگاهی و حلم، بر همه دانشمندان برتری داشت.»

شبلنجی می‌گوید: «مأمون، پیوسته شیفته او بود، زیرا با وجود کمی سنّ، فضل و علم و کمالِ عقل خود را نشان داده، برهان (عظمت) خود را آشکار ساخت.»

شیخ مفید و فتّال نیشابوری از آن حضرت چنین یاد می‌کنند: «مأمون، شیفته او شد، زیرا می‌دید که او با وجود کمی سنّ، از نظر علم و حکمت و ادب و کمال عقلی، به چنان رتبه والایی رسیده که هیچ یک از بزرگان علمی آن روزگار بدان پایه نرسیده اند.»

سبط بن جوزی می‌نویسد: «کان علی منهاج ابیه فی العلم و التقی و الزهد و الجود؛ او در علم و تقوا و پرهیزگاری و سخاوت چون پدر بزرگوارش امام رضا (ع) و دنباله‌رو او بود.»

رسالت عظیم حفظ شیعه از گرداب انحرافات فکری و کلامی

زمان امام جواد (ع) یک مقطع حساس تاریخی برای شیعیان به حساب می‌آمد چرا که هر کسی امام جواد (ع) را به امامت قبول داشته باشد، امامان پس از حضرت را نیز قبول دارد و شیعه ۱۲ امامی محسوب می‌شود، چرا که تا قبل از حضرت برخی مذهب واقفیه را پذیرفتند و تا امام رضا (ع) و یا قبل از ایشان توقف کردند.

حتی در مورد امام جواد (ع) برخی برای امامت حضرت چون سن‌شان پایین بود تردید داشتند اما کسی که حضرت را به امامت پذیرفت، جزو شیعیان دوازده امامی محسوب می‌شود و این را می‌توان در تاریخ یک نقطه عطف خواند.

امام جواد (ع) توانست برابر شبهه آفرینی‌های واقفیه به شکل منطقی مقاومت کند و معیاری متقن برای حجیت ظهور و ثبوت امامت شیعه بر مبنای حد اعلای تفقه و خبرویت در احکام دین و تفسیر معالم وحی مبین بجا بگذارد.

مناظرات کلامی و فقهی آن حضرت، مناظرات سه گانه مشهور: مناظره با عموی خویش عبدالله بن موسی برای اثبات امامت خود در نزد شیعیان، مناظه با «یحیی بن اکثم»، و مناظره با قاضی القضات معتصم برای قطع ید سارق، تربیت شاگردان، مقابله با شبهات و انحرافات فرقه های کلامی متعدد و متنوع آن روزگار و اندیشه‌های انحرافی چون: غلاه، مفوضه، مجسمه، مشبهه، زیدیه و اهل حدیث و نواصب، و پاسداری از اصالت دین و حریم اعتقادات، پاسخ به سوالات مردم و فقها و علمای نام‌آور عصر، همه در همین راستا بود.

حضرت امام‌خمینی (ره) در خصوص نهضت فکری و رسالت احیاگری آن حضرت یادآور شده است: «امام‌جواد (ع) عقاید و علوم و معارف اسلام و اهل بیت (ع) را برای مردم بیان می‌کرد و با گفتگوهای شفاهی و از راه مکاتبه به پرسش‌های آنان پاسخ می‌داد و به شیعیان توصیه می‌کرد روایات ائمه پیش از ایشان را حفظ کنند.»

فضایل و مناقب «خورشید جود و کرامت»

«باقر شریف القَرشی»، مورخ مشهور، حضرت جوادالائمه را عابدترین و خالص‌ترین فرد زمانه‌اش معرفی کرده و از کثرت عبادات وی سخن گفته است. به گفته وی، امام جواد (ع) در هر رکعت از نافله‌های خود، سوره حمد و توحید را ۷۰ بار می‌خواند.  ملقب‌شدن پیشوای نهم شیعیان به جواد را به علت کثرت بخشش و احسان او به مردم دانسته‌اند.

بر پایه نامه‌ای که امام رضا (ع) از خراسان برای فرزندش جواد فرستاد، او از همان سال‌ها، به سخاوتمندی معروف و زبانزد بوده است. امام رضا (ع) نامه‌ای به فرزندش فرستاد و به او سفارش کرد تا به حرف کسانی که به او می‌گویند از درِ اصلی رفت‌وآمد نکند، گوش ندهد.

علی بن موسی الرضا (ع) در این نامه به پسرش سفارش کرده بود: «هروقت می‌خواهی از خانه خارج شوی، مقداری سکهٔ طلا و نقره همراه داشته باش. هیچ‌کس از تو درخواستی نکند، مگر اینکه چیزی به او بدهی.»

امروز روز تعزیت آل مصطفاست...

امام جواد(ع) در جامعه اسلامی از موقعیت بالایی برخوردار بود و در امور مربوط به امامت فعالیت گسترده ای داشت. از این رو معتصم عباسی هنگامی که به خلافت رسید، آن حضرت را به بغداد احضار کرد تا او تحت نظر خود داشته باشد و از گسترش نفوذ امام(ع) جلوگیری کند.

شکست علمی فقهای درباری، از جمله قاضی القضات، وی را به سعایت امام واداشت. او عمل خلیفه به فتوای امام و رد فتوای علمای درباری را شکستی برای دستگاه خلافت و پیروزی برای امام جواد جلوه داد و معتصم با شنیدن سخنان قاضی متوجه عمق خطر شد و تصمیم گرفت هر چه زودتر نقشه قتل امام (ع) را اجرا کند.

معتصم این بار کسی را برای اجرای این توطئه انتخاب کرد که یقین داشت به وسیله او به هدف پلید خود می رسد و او مامور و جاسوس ویژه دستگاه خلافت در اندرون خانه امام (ع) یعنی ام الفضل دختر مامون بود. «ام الفضل»، زهر دریافتی از معتصم را در انگور قرار داد و خدمت امام جواد (ع) آورد و آن حضرت را مسموم کرد.

امام علیه السلام در آخر ذیقعده سال 220 هجری در حالی که 25 سال از عمر پربرکتش می‌گذشت به شهادت رسید و پیکر پاکش در کنار جد بزرگوارش حضرت موسی بن جعفر (ع) به خاک سپرده شد. بارگاه ملکوتی این دو پیشوای معصوم به «کاظمین» معروف است و زیارتگاه و کعبه آمال شیفتگان حق و دوستداران مکتب امامت و ولایت است.

منم و این دو چشم بارانی... یا جوادالائمه! ادرکنی...

گر چه از غم، شکسته بالِ من است
اشک من شاهد ملالِ من است
همه‌شب این زبان حالِ من است:
یا جوادالائمه ادرکنی!

حالِ ابر بهار دارم  من
دیده‌ای اشک‌بار دارم من
از جهان با تو کار دارم من
یا جوادالائمه ادرکنی!

من که مهر تو را خریدارم
هم دل‌آزرده، هم گرفتارم
گره افتاده است در کارم
یا جوادالائمه ادرکنی!

شد گواهِ شکسته‌بالی من
چشم پُر اشک و دستِ خالی من
نظری کن به خسته‌حالی من
یا جوادالائمه ادرکنی!

درد ما را نگفته، می‌دانی
نامه را نانوشته می‌خوانی
منم و این دو چشم بارانی
یا جوادالائمه ادرکنی!

ای کرم عبدِ خانه‌زادِ شما
رحمت و جود در نهاد شما
نَبضِ من می‌زَند به یاد شما
یا جوادالائمه ادرکنی!

خواهم از بَندِ غم نجات از تو
التماس از من التفات از تو
تا به دستم رسد برات از تو
یا جوادالائمه ادرکنی!

شاعر: م- موید